Hard tegen Hard

Inleiding bij de Herdenking Roermond.

Op verzoek van de Commandovereniging Limburg wil ik als inleiding iets vertellen over de geschiedenis die verband houdt met deze herdenking, hiermede een traditie volgend die Matthieu Jeukens, als voorzitter Herdenkingen, ooit is begonnen.
Twee dagen na de Japanse capitulatie op 17 augustus 1945 riepen de Indonesische leiders Soekarno en Hatta de onafhankelijk Republiek Indonesië uit. Nederland probeerde zijn gezag met militaire middelen te herstellen. Vanaf september 1946 verscheepte Nederland tienduizenden dienstplichtigen naar Indië. Op 20 juli 1947 vielen Nederlandse troepen Republikeins gebied binnen om de "orde te herstellen".
In dit betoog put ik uit neutrale bronnen van het Veteraneninstituut en de Historische canons van het ministerie van Defensie.
In de jaren 1945-1949 zette Nederland ruim 200.000 militairen in, onder wie 95.000 dienstplichtigen en 25.000 oorlogsvrijwilligers uit Nederland. Met duizenden "gewone" militairen vertrokken ook de commando's naar Nederlands Indië.
Het conflict kreeg steeds meer het karakter van een meedogenloze guerrillaoorlog. De Nederlandse eenheden werden vaker doelwit van aanslagen en hinderlagen door de nationalisten van het Indonesische vrijheidsleger Tentara Nasional Indonesia (TNI) of andere Indonesische strijdgroepen. Begin 1948 werd door de VN een wapenstilstand afgedwongen, maar dit bracht een politieke oplossing niet dichterbij. Daarom startte Nederland op 19 december 1948 opnieuw een groot militair offensief tegen de Republiek Indonesië: de Tweede Politionele Actie. In december 1998, dus vijftig jaar na het begin van de tweede politionele actie presenteerde het Museum Bronbeek in Arnhem de expositie Hard tegen Hard, over de Speciale Troepen in Nederlands-Indië 1945-1950. Speciale eenheden speelden een opvallende rol in de laatste fase van de koloniale periode van Nederlands-Indië. In de toelichting op de expositie lezen wij het volgende.
Direct na de capitulatie van Japan in augustus 1945 grepen Indonesische nationalisten de kans om hun land te bevrijden van het koloniale regiem. In de zogeheten Bersiapperiode (van augustus tot december 1945) ontwikkelde zich een gewapende strijd. Die zette zich later verhevigd voort in de zogenaamde politionele acties in 1947 en 1949/49. De Indonesische tegenstander koos voor een guerrilla-tactiek, hierbij ondersteund door een groot deel van de inheemse bevolking.
De Nederlandse troepen moesten een contraguerrilla voeren. Specialisten in deze vorm van oorlogvoeren waren de para-commando’s van de 1e Paracompagnieën en de commando’s van het KST, het Korps Speciale Troepen. Ook deze eenheden konden niet zonder hulp van de bevolking. Tegen onwilligen traden zij soms hard op. Tot zover de presentatie van Bronbeek.
Omdat de gewone infanterie niet was opgewassen tegen deze guerrilla-tactieken van de tegenstander werden commando’s en paracommando’s ingezet voor een contraguerrillastrijd. Hun doel was het opsporen en uitschakelen van Indonesische guerilla’s vaak niet te onderscheiden van de burgerbevolking en daardoor moeilijk vindbaar. Waar de gewone infanterie het niet aankon, zuiverden de commando’s onrustige gebieden. Zij deden dat eerst op het eiland Celebes, later op Java en Sumatra. Daarbij werden intimidaties en hard optreden niet geschuwd, tot en met gewelddadige ondervragingen en executies aan toe. Het ging hard tegen hard, zoals men 20 jaar geleden liet zien in de expositie van Bronbeek.
Met de kennis van nu menen sommige historici en juristen te kunnen vaststellen dat de strijd in Nederlands-Indië te hard was. Zeker: het was een harde strijd, maar het is misschien wat al te gemakkelijk om achteraf hierover te oordelen en te veroordelen.
In het verzetsmuseum in Amsterdam is een citaat van Jan Kuiper, oorlogsvrijwilliger voor de bevrijding van Indië, die vertelde: ”Bij mijn thuiskomst in Nederland was de straat versierd. Ik zeg altijd: Wij gingen erheen als idealisten, werden thuis onthaald als helden, maar gingen later de geschiedenis in als oorlogsmisdadigers”. Als je dat leest besef je: De tijd heelt vele wonden, maar kan ook wonden maken.
Zeventig jaar geleden, bij de operatie Kraai in december 1948, beter bekend als de Tweede Politionele Actie, vormden de para’s en commando’s de kern van een eenheid die met een succesvolle luchtlandingsactie de stad Djokjakarta innam, waar het hoofdkwartier van de leiding van de Indonesische opstand zetelde.
Bij reguliere militaire offensieven kwamen de groene en rode baretten ook in actie. Meestal moesten zij belangrijke objecten veilig stellen. Dit waren operaties ‘ in de diepte ’, bedoeld om bijvoorbeeld dammen, vliegvelden en energiecentrales te veroveren. Het waren gewaagde acties, waar moedig optreden voor nodig was. Omdat de Indonesische nationalisten en andere groeperingen een meedogenloze guerilla voerden, moesten de para’s en de commando’s vanwege het toenemende aantal brandhaarden hun collega’s van de landmacht en het KNIL keer op keer te hulp schieten.
Op 15 juli 1949 werden het KST en de 1e Paracompagnie samengevoegd tot het RST, het Regiment Speciale Troepen. Het grootschalige conflict in Nederlands Indië eindigde op 27 december 1949. Nederland erkende de Indonesische onafhankelijkheid en de soevereiniteit over de Indische archipel werd overgedragen aan de Verenigde Staten van Indonesië.
Tijdens de strijd in Nederlands Indië kwamen ongeveer 6000 militairen in dienst van het Koninkrijk om het leven. Slechts 1% van dit aantal behoorde tot de befaamde rode en groene baretten. Dit aantal lijkt zo gering, maar het zijn er teveel, vooral voor diegenen die vandaag hun kameraden herdenken, de veteranen van het RST, één van de ‘roots’ van het huidige Korps Commandotroepen.
Wij zullen de gevallenen niet vergeten, hun namen staan vermeld, hier en op het monument op de kazerne te Roosendaal.